2025-ի Նոյեմբեր 1-ը պիտի մնայ իբրեւ խորհրդանշականօրէն անհանգիստ օր մը․ Հայաստան որոշած է իր մուտքի եւ ելքի կնիքներէն հանել Արարատ լեռան պատկերը։ Ըստ պաշտօնական որոշման՝ այս քայլը նպատակ ունի «համապատասխանել միջազգային չափանիշներուն» եւ «համադրել Իրական Հայաստանի գաղափարախօսութեան»։ Այլ խօսքով՝ Արարատը այլեւս պիտի չըլլայ հայրենի սահմանը անցնողներուն առաջին կամ վերջին պատկերը։

Սակայն այս մէկը պարզ գրաֆիկական կամ վարչական փոփոխութիւն մը չէ։ Անհաւատալի է մտածել, թէ Արարատը՝ Էրեւանի դիմաց կանգնած քարացած աղօթքը, կրնայ փոխարինուիլ «աւելի ընթեռնելի» կնիքով։ Այստեղ քննարկման ենթակայ է ոչ թէ պատկերի տեսանելիութիւնը, այլ՝ ազգի հոգւոյն ձեւը։

Արարատը միայն լեռ մը չէ․ ան Հայաստանի երկրաբանական կենսագրութիւնն է, հայութեան հայելին, այն վայրն ուր, ըստ Աստուածաշունչի, Նոյեան տապանը կանգ առաւ։ Արարատը ծագման եւ վերածնունդի պատկերն է։ Անոր պետական թուղթերէն հեռացումը կը նշանակէ փորձ վերածելու պետութիւնը՝ առանց յիշողութեան մեքենայի մը։

Շուրջը նայեցէք․ ոչ մէկ հարեւան երկիր հրաժարած է իր հիմնարար խորհրդանիշէն։
Վրաստանի զինանշանին մէջ Սուրբ Գէորգը կը յաղթէ վիշապին՝ հաւատքի եւ դիմադրութեան նշան։
Ատրպէյճանի զինանշանի մէջ՝ զրադաշտական յաւիտենական կրակը կը վկայէ նախնեաց ուժին մասին։
Իրանի խորհրդանշանը բառն ու սուրը կը միացնէ՝ հաւատքի նոյն շարժումով։
Իսկ Թուրքիան, առանց դասական զինանշանի, կէսլուսինն ու աստղը վերածած է ամբողջական ինքնութեան խորհրդանիշի։

Բոլորը պահած են իրենց հիմնարար նշանը, որովհետեւ ժողովուրդները կը գիտնան, որ խորհրդանիշները անցեալի զարդեր չեն, այլ ապագայի սլաքներ։

Հայաստանը, սակայն, ընտրած է լեռ մը՝ բնական, մարդկային եւ համամարդկային խորհրդանիշ մը։ Ո՛չ զէնք, ո՛չ աստուած, ո՛չ կրակ, այլ՝ գագաթ մը՝ որ կը ներկայացնէ հարատեւութիւն եւ յոյս։ Հայաստանի զինանշանը՝ Արարատով եւ Տապանով կեդրոնը, առիւծով եւ արծիւով եզերուած, պարզ կերպարանք մը չէ․ ան բարոյական հռչակագիր մըն է, խոստում մը՝ շարունակութեան եւ դիմացկունութեան։

Ուրեմն, Արարատը կնիքէն ջնջելը վարչական որոշում մը չէ, այլ՝ խորհրդանշական արմատախիլում։ Երկիր մը կրնայ փոխել իր իշխանութիւնները, իր քաղաքականութիւնը կամ իր սահմանները, բայց երբ կը հրաժարի իր հիմնադիր առասպելէն՝ կ՚վտանգէ ինքզինք կորսնցնել։

Բայց Արարատը չի ջնջուիր։ Ո՛չ հրամանագրով, ո՛չ դիւանագիտական հաշուարկով, ո՛չ ալ անոնց կամքով՝ որոնք կը շփոթեն հաշտութիւնը՝ հրաժարութեան հետ։ Կարելի է փորձել «նորմալացնել» յարաբերութիւնները, բայց մոռացումը երբեք չի նորմալանար։

Լեռը պիտի մնայ այնտեղ՝ տեսանելի Էրեւանէն, անտեսանելի կնիքներուն մէջ, բայց յաւիտենապէս փորագրուած հայ ժողովուրդի գիտակցութեան մէջ։ Եւ մինչեւ որ հայ մըն ալ ունենայ իր անունի վերջաւորութեան -եան, Արարատը պիտի մնայ անոր արմատը՝ սկիզբն ու շարունակութիւնը։

Կառավարութիւնները կանցնին։ Սահմանները կը բանակցուին։ Խորհրդանիշները կը մնան։

Արարատը կնիքի վրայ չպիտի ըլլայ՝ մեզ յիշեցնելու թէ ով ենք մենք։
Մենք ենք, որ պէտք է յիշեցնենք զայն աշխարհին։