1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին հայ ժողովուրդը, Մոսկվային ենթարկվելու յոթ տասնամյակից հետո, ճնշող մեծամասնությամբ հանրաքվեի միջոցով հաստատեց իր անկախությունը։ Այդ որոշումը պատահական սկիզբ չէր, այլ 1918 թվականի Առաջին Հանրապետության պատմական շարունակությունը՝ ծնված Սարդարապատի, Բաշ-Աբարանի և Ղարաքիլիսայի հաղթանակներից։ 1920 թվականին Հայաստանը կանգնեց ողբերգական երկընտրանքի առաջ․ կա՛մ ենթարկվել թուրքական ներխուժմանը, որը սպառնում էր վերականգնել ջարդերը, կա՛մ ընդունել խորհրդայնացումը։ Անկախությունը կորսվեց, սակայն այդ հարկադրական զիջումը գոնե հնարավորություն տվեց պահպանելու ազգի ֆիզիկական գոյությունը ոչնչացման վտանգի դեմ։

Յոթանասուն տարի անց, ԽՍՀՄ-ի փլուզմամբ, Հայաստանը կրկին ընտրեց ազատությունը։

Այդ որոշման 34-րդ տարեդարձը ստիպում է մեզ հարց տալ․ ի՞նչ ենք արել վերականգնված անկախությամբ։ Զարգացման, կայունության և բարգավաճման խոստումները մնում են անկատար։ Հանրապետությունը բնորոշվում է քաղաքական շարունակական ճգնաժամերով, զանգվածային արտագաղթով, ռազմավարական կախվածությամբ և թույլ տնտեսությամբ, որը չի կարողանում պահել իր երիտասարդությանը։ Ենթադրյալ «նվաճումները»՝ սահմանափակ տեխնոլոգիական ոլորտներում կամ մասնակի վիճակագրության մեջ արտացոլված, չեն փոխհատուցում համապարփակ ազգային ծրագրի բացակայությունը և սոցիալական անհավասարությունը, որը քայքայում է ներքին համախմբվածությունը։

Արցախի պարտությունը, պատմական տարածքների կորուստը և տասնյակ հազարավոր հայերի հարկադիր տեղահանությունը բացահայտեցին պետության կառուցվածքային խոցելիությունը։ Արտաքին ուժերի միջամտությունն ու ղեկավարության անկարողությունը պաշտպանել ազգային շահերը ցույց են տալիս անհանգստացնող ճշմարտություն․ անկախությունը չի կարող պահպանվել միայն արարողություններով կամ ելույթներով, այլ՝ իրական ինքնիշխանությամբ, ռազմավարական միասնությամբ և վճռական որոշումներով։

Այս տարեդարձի նշումը պետք է լինի, նախ և առաջ, հավաքական անկեղծության դրսևորում։ Հայաստանը չի կարող բավարարվել միայն գոյատևմամբ․ այն պետք է կերտի ապագա։ Բնակչության արտահոսքի դադարեցումը, տնտեսության բազմազանացումը, հաստատությունների պաշտպանությունը կոռուպցիայից և իսկապես ինքնուրույն արտաքին քաղաքականության ձևավորումը ազգային գոյատևման համար անհրաժեշտ — ոչ թե կամընտիր — խնդիրներ են։

Այս մարտահրավերի առջև Սփյուռքը չի կարող մնալ պարզապես դիտորդ։ Նրա ձայնը, ռեսուրսներն ու քաղաքական նվիրվածությունը վճռորոշ են Հանրապետության հենարան դառնալու և ղեկավարներից պահանջելու համար հստակ, համապարփակ ու խորապես ազգային ուղեգիծ։ Հայաստանը կլինի իսկապես ազատ և անկախ միայն այն դեպքում, եթե յուրաքանչյուր հայ — թե՛ հայրենիքում, թե՛ Սփյուռքում — գիտակցի, որ անկախությունը փառահեղ հիշողություն չէ, այլ կենդանի գործ, որը պահանջում է միասնություն, քաջություն և անընդհատ գործողություն։