Հայաստանի Անկախության հռչակագրի 35-րդ տարեդարձի առթիվ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ուղերձը երկրի քաղաքական նարատիվում շրջադարձային կետ է նշում։ Հայտարարելով, որ Ղարաբաղյան շարժումը չպետք է շարունակվի, վարչապետը առաջարկում է ռազմավարական շրջադարձ․ առաջնահերթություն տալ խաղաղությանը, կայունությանը և հայկական պետականության ամրապնդմանը՝ փոխարենը այն պատմական ձգտումների, որոնք տասնամյակներ շարունակ ձևավորել են Հայաստանի և Սփյուռքի քաղաքական կյանքը։

Այս տեսլականը, թեև իրատեսական է, բացում է խորը և անհրաժեշտ քննարկում․ արդյո՞ք հնարավոր է ապահովել ազգային ինքնիշխանությունն ու կայուն զարգացումը՝ առանց ակտիվորեն պաշտպանելու հայերի պատմական իրավունքները Լեռնային Ղարաբաղում։ Հասարակության մի մասի համար Փաշինյանի դիրքորոշումը կարող է ընկալվել որպես նախնական հրաժարում հավաքական հիշողությունից և այն պայքարներից, որոնք հարթեցին անկախության ճանապարհը։ Մյուսների համար, սակայն, այն ներկայացնում է իրատեսական մոտեցում՝ հայկական պետության գոյատևման համար, որը կարող է խաղաղ գոյակցել իր միջազգային ճանաչում ունեցող սահմանների ներսում։

Կենտրոնական քննադատությունն այն է, որ խաղաղությունը առաջնահերթ դարձնելը՝ առանց հստակ անվտանգության ռազմավարության, հատկապես տեղահանված հայ բնակչության կամ սահմանամերձ շրջանների համար երաշխիքների բացակայության պայմաններում, կարող է անպաշտպան թողնել խոցելի շերտերին։ Բացի այդ, թուլության կամ լքվածության ընկալումը կարող է խորացնել ներքին պառակտումները և թուլացնել ազգի համախմբվածությունը։

Այնուամենայնիվ, ուղերձը նաև հնարավորություն է տալիս վերաիմաստավորելու հայրենասիրությունը ժամանակակից տեսանկյունից՝ ոչ միայն որպես դիմադրություն կամ զինված պայքար, այլև որպես ինստիտուցիոնալ կառուցում, կայուն զարգացում և ակտիվ դիվանագիտություն։ Նման հայրենասիրությունը չի ժխտում պատմական հիշողությունը, այլ այն ներառում է ապագային ուղղված ազգային նախագծի մեջ։

Փաշինյանի և իր կառավարության անմիջական մարտահրավերը կայանում է այս տեսլականը գործնական քաղաքականությունների վերածելու մեջ։ Խաղաղությունը չպետք է մնա խորհրդանշական հայտարարություն, այլ պետք է դառնա շարունակական գործընթաց՝ ամրապնդված հզոր պաշտպանական քաղաքականությամբ, վստահելի միջազգային համաձայնագրերով և արդյունավետ անվտանգության երաշխիքներով հայ ժողովրդի համար։ Նույնքան կարևոր է նաև Ղարաբաղի հիշատակի պահպանումը և այն մարդկանց հիշատակը, ովքեր իրենց կյանքը զոհեցին այդ գործին՝ այն ներառելով ազգային խոսույթում՝ առանց ռևիզիոնիզմի կամ վիրավորվածության։

«Իրական Հայաստան» գաղափարը կարող է դառնալ ժամանակակից հայրենասիրության մոդել՝ պայմանով, որ հաջողվի հավասարակշռել երեք հիմնարար սյուները՝ արդյունավետ դիվանագիտություն, ամուր պաշտպանություն և սոցիալական համախմբում։ Հակառակ դեպքում այն կարող է ընկալվել որպես հաշտվողական դիրքորոշում արտաքին աշխարհաքաղաքական ճնշումների առաջ։

Եզրափակելով՝ Փաշինյանի ուղերձը հրավիրում է կարևորագույն քննարկման․ ինչպես հասնել խաղաղության՝ առանց զոհաբերելու պատմական արդարությունը կամ վտանգելու հայ ժողովրդի անվտանգությունը։ Իրական կայունությունը երկարատև կլինի միայն այն դեպքում, երբ այն կառուցվի ինքնիշխանության, արժանապատվության և հավաքական հիշողության ամուր հիմքերի վրա, այլ ոչ թե այնպիսի զիջումների, որոնք կարող են վտանգել Հայաստանի ապագա ամբողջականությունը։ Ղեկավարության և քաղաքացիական հասարակության առաջնային պատասխանատվությունն է այս շրջադարձային պահը վերածել հնարավորության՝ վերասահմանելու հայրենասիրությունը այնպես, որ այն համատեղի հիշողությունն ու ժամանակակիցությունը, ինքնությունը և զարգացումը, արդարությունն ու ինքնիշխանությունը։