Պուենոս Այրէս, Արժանթինա: Տասնամեակներու ընթացքին կրկնուած է պարզ ճշմարտութիւն մը․ Հայաստանը եւ սփիւռքը կը կարօտին իրարու։ Սակայն, հակառակ բոլոր ելոյթներուն ու լաւ մտադրութիւններուն, այդ խոր եւ փոխադարձ կապը մինչեւ այսօր ամբողջութեամբ չի՛ իրականացած։ Հարցումը ինքնաբերաբար կը ծագի․ ինչո՞ւ մինչեւ այսօր այդ գործը չկատարուեցաւ։
Պատմութեան ծանրութիւնը
Ժամանակակից սփիւռքը ծնաւ 1915-ի Հայոց Ցեղասպանութենէն։ Բակորց survivor-ները ցրուեցան Միջին Արեւելք, Եւրոպա եւ Ամերիկա՝ ունենալով պարզ նպատակ մը․ ապրիլ եւ յիշողութիւնը կենդանի պահել։ Տասնամեակներու ընթացքին համայնքները կազմակերպուեցան դպրոցներու, եկեղեցիներու ու միութիւններու շուրջ, եւ գլխաւոր նպատակը եղաւ ցեղասպանութեան ճանաչումը ու արդարութեան պահանջը։ Հայաստանի հետ կենդանի կապը երկրորդական մնաց, մանաւանդ որ հայրենիքին մեծ մասը փակ էր խորհրդային շղթաներով։
Խորհրդային պատը
Յիսունէօթ տարի Հայաստան եղաւ Խորհրդային Միութեան մէջ։ Արդիւնքը եղաւ մեկուսացում․ սփիւռքը ազատ չէր հայրենիքին հետ կապ հաստատելու, իսկ Հայաստանը չէր կրնար լայնօրէն բացուիլ սփիւռքահայերուն դիմաց։ Արդիւնքով՝ երկու իրականութիւնները մեծ մասամբ միայնակ աճեցան, երբեմն՝ իրարու հակառակ։
Անկախութենէն ետք
1991-ի անկախութենէն ետք նոր յոյսեր ծնան։ Ազատ Հայաստան կը նշանակէր՝ հայրենիքի հետ վերամիաւորուելու երազ։ Բայց իրականութիւնը աւելի բարդ էր։
-
Հայաստանի մէջ որոշները սփիւռքը կը տեսնէին որպէս «արտաքիներ», որոնք կը քննադատէին հեռուէն։
-
Սփիւռքի մէջ ալ կային քննադատութիւններ՝ կոռուպցիա, անյստակութիւն եւ փակ մտածողութիւն։
Անվստահութիւնը երկուստեք արգելք եղաւ։
Զգացական հեռաւորութիւնը
Աւելցաւ նաեւ զգացական եւ աշխարհագրական հեռաւորութիւնը։ Սփիւռքահայ հազարաւոր երիտասարդներու համար Հայաստանը մնաց անուն մը, պատմութիւն մը, բայց ոչ անձնական փորձառութիւն։ Բացակայեցան այն ծրագրերը, որոնք պիտի մօտեցնէին զանոնք հայրենիքին։
Միակողմանի յարաբերութիւն
Կապը հիմնականին մէջ մնաց միակողմանի․ սփիւռքը նիւթական աջակցութիւն, քաղաքական ազդեցութիւն ու զօրակցութիւն բերաւ, իսկ Հայաստանը ստացաւ։ Բացակայեցաւ այն խոր տուող-առնող յարաբերութիւնը, ուր երկուստեք պիտի սնուէին իրարու ուժերով։
Ինչ ընել այսօր
Այսօր՝ 2020-ի պատերազմէն եւ Արցախի կորուստէն ետք, հարցը դարձած է ազգային գոյատեւումի խնդիր։ Հայաստանը չի կրնար առանց սփիւռքի, իսկ սփիւռքը ալ չի կրնար գոյատեւել առանց Հայաստանի։ Այն ինչ որ չկատարուեցաւ տասնամեակներ շարունակ, այսօր դարձած է հրատապ անհրաժեշտութիւն։
Ահա քանի մը ուղիներ՝ գործնական դարձնելու համար այդ յարաբերութիւնը․
-
Մշտական Հայաստան–Սփիւռք խորհուրդ
Մարմին մը, ուր Հայաստանի եւ սփիւռքի ներկայացուցիչները միասին կը մշակեն համահայկական քաղաքականութիւններ։
-
Երիտասարդական փոխանակումներ
Ամէն սփիւռքահայ երիտասարդ պէտք է առիթ ունենայ գոնէ մէկ անգամ Հայաստան գալու՝ ուսման, կամաւորութեան կամ աշխատանքի միջոցով։
-
Հայաստանը որպէս մշակութային շարժիչ
Լեզուի, պատմութեան եւ մշակոյթի առցանց դասընթացքներու համակարգ մը՝ ուղիղ Երեւանէն դէպի աշխարհի համայնքները։
-
Տնտեսական համագործակցութիւն
Ներդրումային հստակ ծրագրեր, ուր սփիւռքը կապ կը ստեղծէ տեղական կարողութիւններու հետ։
-
Ազնիվ հաղորդակցութիւն
Կապը պէտք չէ սահմանափակուի ճգնաժամերու պահերուն։ Պէտք է ձեւաւորուի մշտական ու անկեղծ երկխօսութիւն։
Համատեղ հրատապութիւն
Իրականութիւնը պարզ է․ Հայաստանը առանց սփիւռքի անկատար է, իսկ սփիւռքը առանց Հայաստանի կը կորսուի։ Այն ինչ մինչեւ հիմա չկատարուեցաւ, պէտք է իրականացուի այժմ։
Այսօր արդէն ժամանակը չէ միայն խօսելու որ «Հայաստանը եւ սփիւռքը իրարու կարօտ են», այլ՝ սկսելու կառուցել այն գործնական կամուրջները, որոնք պիտի երաշխաւորեն մեր ժողովրդի ապագան։
